ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԻ ԵՎ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Արխիվային սկզբնաղբյուրներ

ա) Հայաստանի ազգային արխիվ (ՀԱԱ)

• Ֆ. 199 (Հայաստանի առաջին հանրապետության նախարարների խորհուրդ), ց. 1, գ. 53:
• Ֆ. 200 (Հայաստանի առաջին հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն), ց. 1, գգ. 6, 7, 73^I, 82, 100, 143, 150^I, 151, 155, 158, 164, 169, 237, 291^I, 295, 333, 342, 372, 385, 409, 465, 469, 487, 536, 551, 562, 564, 594, 607, 613, 628, ց. 2, գգ. 44, 75:
• Ֆ. 201 (Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին գործերի նախարարություն), ց. 1, գ. 36:
• Ֆ. 205 (Հայաստանի առաջին հանրապետության խնամատարության և աշխատանքի նախարարություն և Երևանի նահանգի աշխատանքի կոմիտե), ց. 1, գգ. 528, 544:
• Ֆ. 275 (Հայաստանի առաջին հանրապետության դիվանագիտական ներկայացուցչություններ), ց. 1, գգ. 2, 5, 9, 10, 11, ց. 3, գ. 4, ց. 4, գգ. 4, 5, 7, 9, 10, 13, 15,16, ց. 5, գգ. 12, 14, 30, 46, 61, 67, 125, 139, 140, 236:

բ) Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան (ԳԱԹ)

1.6 Հակոբ Սառիկյանի ֆոնդ, գ. 4:

գ) Государственный архив Российской Федерации (ГАРФ)

1.7 Ф. 446, оп. 2, д. 23.

1.8 Ф. 1318, оп. 1, дд. 413, 418.

1.9 Ф. 5351, оп. 1, д. 26.

դ) Государственный архив Краснодарского края (ГАКК)

1.10 Ф. Р-7, оп. 1, д. 572.

1.11 Ф. Р-11, оп. 2, д. 100, оп. 3, д. 284.

2. Տպագիր սկզբնաղբյուրներ, փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածուներ

/Հայերեն/

• Հայերի կոտորածները Բաքվի և Ելիզավետպոլի նահանգներում 1918-1920 թթ., փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու, կազմ.` Ս. Միրզոյան, Ա. Ղազիյան, Երևան, տպ. Լուսաս., 2003, 523 էջ:

/Ռուսերեն/

• Великая Октябрьская социалистическая революция и победа Советской власти в Армении. Сборник документов. – Ереван: “Айпетрат”, – 682 с.
• Документы и материалы по внешней политике Закавказья и Грузии. – Тифлис: Тип. Прав-ва Груз. Респ., 1919. – 512 с.

3. Ուսումնասիրություններ

/Հայերեն/

• Աբելյան Պ., Հայաստանի բնակչությունը նախախորհրդային և խորհրդային շրջաններում (1 հունվարի 1914- 1930 հունվարի 1), Երևան, Պետական հրատարակչություն, 1930, 156 էջ:
• Ալեքսանյան Հ., Հայկական համայնքները խորհրդային հանրապետություններում 1917-1941 թթ., ատենախոսություն, է.00.01 – “Հայոց պատմություն” մասնագիտությամբ պատմական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճանի համար, Երևան, 2009, 208 էջ:
• Ալեքսանյան Հ., Հայկական համայնքները խորհրդային հանրապետություններում 1917-1941 թթ., Երևան, Պատմ. ինստ., 2011, 221 էջ:
• Ալիխանյան Ս., Հայկական գործերի կոմիսարիատի գործունությունը (1917-1921), Երևան, Հայաստանի պետական հրատարակչություն, 1958, 155 էջ:
• Ալիխանյան Ս., Սովետական Ռուսաստանի դերը hայ ժողովրդի ազատագրման գործում 1917-1921 թթ., Երևան, «Հայաստան» հրատարակչություն, 1966, 413 էջ:
• Ամիրյան Գ., Ռոստոմի հետ, «Հայրենիք», Բոստոն, 1960, ապրիլ, N 4 (410), էջ 4-21:
• Բարխուդարյան Վ., Նոր Նախիջևանի հայկական գաղութի պատմություն (1861-1917 թթ.), Երևան, «ՀՍՍՀ ԳԱ» հրատ., 1985, 495 էջ:
• Բերբերեան Ռ., Նոր-Նախիջևանի անցեալն ու ներկան, «ՎԷՄ», Փարիզ, 1934, հունվար-փետրվար, N 1, էջ 1-16:
• Բերբերեան Ռ., Երկու դարերի շէմքին, «Հայրենիք» ամսագիր, Բոստոն, 1940, օգոստոս, N 10 (214), էջ 64-82, հոկտեմբեր, N 12 (216), էջ 81-93:
• Գալոյան Գ., Հայաստանը և մեծ տերությունները 1917-1923 թթ., Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, 1999, 539 էջ:
• Դադայան Խ., Բաքուն և հայերը, Երևան, «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամ, 2006, 241 էջ:
• Դանիելյան Է., Եղեռնից փրկված հայ փախստականները Անդրկովկասում 1914-1922 թթ., (շարժը, կացությունը, թվակազմը), մասնագիտությունը Հայոց պատմություն-Է.00.01, պատմական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճանի հայցման ատենախոսություն, Երևան, 1996, 162 էջ:
• Դավթյան Ա., Հայկական և հայախառը բնակավայրերը Հյուսիսային Կովկասում: Պատմա-ազգագրական աշխատություն, գիրք երկրորդ, Երևան, «Նահապետ», 2001, 401 էջ:
• Դարբինեան Ռ., Կեանքիս գրքէն (փշրանքներ իմ յուշերէն), «Հայրենիք» ամսագիր, Բոստոն, 1959, հոկտեմբեր, N 10 (404), էջ 16-25, 1960, օգոստոս, N8 (414), էջ 25-34:
• Զոհրաբյան է., Նախիջևանյան հիմնահարցը և Հայաստանի «դաշնակիցները» (1918թ. դեկտեմբեր-1920թ. ապրիլ), Երևան, «Տիգրան Մեծ», 2002, 266 էջ:
• Իշխանյան Բ., Բագուի Մեծ սարսափները: Անկետային ուսումն. սեպտեմբերյան անցքերի 1918թ., Թիֆլիս, տպարան «Մամուլ», 1920, 188 էջ:
• Լազեան Գ., Հայաստանը և Հայ դատը Հայ և ռուս հարաբերություններու լոյսին տակ, Երևան, «Ադանա» հրատարակչություն, 1991, 435 էջ:
• Խատիսեան Ա., Հայաստանի Հանրապետութեան ծագումն ու զարգացումը, Աթէնք, «Նոր օր», 1930, 367 էջ:
• Խոյլեան Ռ., 1918 եւ Բագուի հերոսամարտը, «Հայրենիք», Բոստոն, 1966, մարտ, N 3, էջ 62-72:
• Խոջաբեկյան Վ., Հայաստանի բնակչության վերարտադրությունը և տեղաշարժները, XIX-XX դարերում, XXI դարի շեմին, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, 2002, 527 էջ:
• Խուրշուդյան Լ., Ստեփան Շահումյան. պետական և պարտիական գործունեությունը 1917-1918 թվականներին, Երևան, Հայկական ՍՍՌ ԳԱ հրատարակչություն, 1959, 343 էջ:
• Կարապետյան Մ., Հայազգի զինվորականները ռուսական բանակում, XIX դարի վերջ – XX դարի սկիզբ, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն», 2008, 159 էջ:
• Կիրակոսյան Ջ., Առաջին համաշխարհային պատերազմը և արեւմտահայությունը (1914-1916), Երևան, «Հայաստան» հրատարակչություն, 1967, 599 էջ:
• Հակոբյան Ա., Հայաստանի խորհրդարանը և քաղաքական կուսակցությունները (1918-1920 թթ.), Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն», 2005, 364 էջ:
• Հակոբյան Հ., Տարագիր հայության հայրենիք վերադառնալու պահանջի պատմական հիմքերը, Երևան, «Ասողիկ» հրատարակչություն, 2002, 414 էջ:
• Համշէն եւ համշէնահայութիւն (գիտաժողովի նիւթեր), Երեւան-Պեյրութ, Համազգայինի Վահէ Սէթեան տպարան, 2007, 156 էջ:
• Հայ գաղթաշխարհի պատմություն (միջնադարից մինչև 1920թ.), հատոր առաջին, Սլավոնական աշխարհի և Հյուսիսային Կովկասի հայկական գաղութները, խմբ.` Վ. Միքայելյան, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ պատմ. ին-տ, 2003, 531 էջ:
• Հայ ժողովրդի պատմություն, հատոր VI, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1981, 1050 էջ:
• Հայ սփյուռք հանրագիտարան, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2003, 732 էջ:
• Հայրապետյան Կ., Գաղթականության խնդիրը Հայաստանի Հանրապետությունում (1918թ. հունիս – 1919թ. մայիս), Է.00.001 “Հայոց պատմություն” մասնագիտությամբ պատմական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճանի հայցման ատենախոսություն, Երևան, 2006, 173 էջ:
• Մելիքսեթյան Հ., Արևմտահայերի բռնագաղթը և սփյուռքահայերի հայրենադարձությունը Սովետական Հայաստան (1915-1940 թթ.), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1975, 295 էջ:
• Մելիքսեթյան Հ., Հայրենիք-սփյուռք առնչությունները և հայրենադարձությունը (1920-1980 թթ.), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1985, 475 էջ:
• Մելքոնյան Ա., Ջավախք, պատմության ուրվագծեր, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, 1999, 103 էջ:
• Մելքոնյան Ա., Ջավախքը 19-րդ դարում և 20-րդ դարի առաջին քառորդին, «Զանգակ-97», Երևան, 2003, 544 էջ:
• Մինասյան Ս., Հայության գաղթը Հյուսիսային Կովկաս, «Հայոց պատմության հարցեր», գիտական հոդվածների ժողովածու, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ պատմ. ինստ., 2009, N 10, էջ 237-244:
• Մինասյան Ս., Հյուսիսային Կովկասի հայ գաղթականության ներգաղթը Հայաստան (1918-1920 թթ.), «Բանբեր Հայաստանի արխիվների», Երևան, 2007, N 1-2 (109-110), էջ 185-194:
• Պետրոսյան Գ., Հայաստանի Հանրապետության հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, (1918-1920թթ), Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2011, 416 էջ:
• Պետրոսյան Գ., Հայաստանի Հանրապետության առնչությունները Ռուսաստանի հարավի ոչ խորհրդային պետական կազմավորումների հետ (1918թ. հունիս-նոյեմբեր), Երևան, Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն, 2004, 184 էջ:
• Պետրոսյան Գ., Հայաստանի Հանրապետության հարաբերությունները Ռուսաստանի ոչ խորհրդային պետական կազմավորումների հետ (1918-1920 թթ.), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 2006, 416 էջ:
• Պետրոսյան Գ., Հայաստանի Հանրապետության և Ուկրաինայի դիվանագիտական հարաբերությունների պատմությունից (1918-1920 թթ.), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 2002, 160 էջ:
• Սարգսյան Ե., Թուրքիան և նրա նվաճողական քաղաքականությունը Անդրկովկասում 1914-1918, Երևան, «Հայաստան» հրատարակչություն, 1964, 538 էջ:
• Սիմոնյան Ռ., Հակոբ Սառիկյան: Ֆիդային, մանկավարժը, դեսպանորդը, գրողը և թարգմանիչը / Ռ.Սիմոնյան, Երևան, 2013 – 56 էջ:
• Ստեփանյան Գ., Բաքվի նահանգի հայությունը XIX դարի երկրորդ կեսին և XX դարի սկզբներին (պատմաժողովրդագրական ուսումնասիրություն), ատենախոսություն, է.00.01 – “Հայոց պատմություն” մասնագիտությամբ պատմական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճանի համար, Երևան, 2009, 488 էջ:
• Ստեփանյան Գ., Բաքվի անկումը և հայերի գաղթը Պարսկաստան (1918 սեպտեմբեր-1919 մարտ), «Իրան-նամե», 2000, հատոր 35, էջ 58-62:
• Վրացեան Ս., Անկախ եւ միացեալ Հայաստան, Բօստօն, տպարան «Հայրենիք», 1920, 64 էջ:
• Վրացյան Ս., Հայաստանի Հանրապետություն, Երևան, «Հայաստան», 1993, 704 էջ:
• Վրացեան Ս., Հին թղթեր նոր պատմութեան համար, Բէյրութ, տպարան «Մշակ», 1962, 381 էջ:
• Տօնեան Ա., Ռուսական բանակի հայ սպայի մը յուշերը, «Հայրենիք», Բոստոն, 1964, սեպտեմբեր, N 9, էջ 48-57, հոկտեմբեր, N 10 էջ 68-78:
• Փիրումեան Ռ., Հայաստանը Հ.Յ.Դ.-Բոլշեւիկ Յարաբերութիւնների Ոլորտում (1917-1921), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչութիւն, 1997, 421 էջ:

/Ռուսերեն/

• Ананян Ж., Хачатурян В., Армянские Общины России. – Ереван: “М. Варандян”, – 120 с.
• Армяне Ставрополья и Терека / под общей редакцией канд. ист. наук. В. Акопяна, Пятигорск: Государственное образовательное учреждение высшего профессионального образования “Пятигорский государственный лингвистический университет”, Ставропольское региональное отделение “Союз армян России” 2007. – 264 с.
• Арутюнян А., Первая мировая война и армянские беженцы (1914-1917 гг.,), диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук, Ереван, 1989. – 214 с.
• Ачкасов В., Басов А., Сумин А. и др., Боевой путь Советского Военно-Морского Флота. – Москва: “Воениздат”, 1988. – 607 с.
• Багдасарян Р., История армянской общины Грозного (середина XIX – 1920г.), диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук, специальность է.00.01 – История армянского народа, Ереван, 1999. – 186 с.
• Багдасарян Р., Торгово-экономическая деятельность армянского купечества на Тереке (XVIII – начало XX вв.), «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 2001, մայիս-օգոստոս, N 2 (604), էջ 46-61:
• Гражданская война и военная интервенция в СССР, энциклопедия / Глав. ред. С.С. Хромов. – Изд. 2-е. – Москва: “Советская энциклопедия” – 720 с.
• Деникин А., Очерки Русской смуты, том второй, борьба генерала Корнилова, август 1917г. – апрель 1918г., том третий, Белое движение и борьба Добровольческой армии, май-октябрь 1918г. – Москва: “Айрис-пресс”, 2005. – 733 с.
• Деникин А., Очерки Русской смуты, том четвертый, том пятый, Вооруженные силы Юга России. – Москва: “Айрис-пресс”, 2005. – 831 с.
• Карпов Н., Трагедия Белого Юга, 1920 год. – Москва: “Вече”, 2005. – 384 с.
• Кратова Н., Формирование повстанческих отрядов на территории Кубано-Черноморской области в 1920–1922 гг., “Гуманитарная мысль Юга России”, региональный научный журнал. – Краснодар, 2006, N – с. 117-129.
• Мельгунов С., Красный террор в России 1918 – 1923. – Берлин: “Ватага”, – 312 с.
• Минасян М., Армяне Причерноморья. – Ереван: “Айастан”, – 163 с.
• Общероссийская и национальная идентичность. Материалы международной научно-практической конференции, 19-20 апреля 2012г. / Ответственный редактор В.З. Акопян. – Пятигорск: Пятигорский государственный лингвистический Университет, 2012. с. 524 с.
• Ованесов Б., Отношение армянских общин Ставропольской губернии к Первой мировой войне (1914-1917 гг.), «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 2001, մայիս-օգոստոս, N 2 (604) , էջ 121-128:
• Ованнисян Р., Международные отношения Республики Армения 1918-1920гг., Ереван: “Тигран Мец”, 2007. – 920 с.
• Погосян Л., Армянские поселение Северного Кавказа (начало XVIIIв. – 1920г.), Специальность 07.00.08 – История СССР, Диссертация на соискание ученой степени доктора исторических наук, Ереван, 1990. – 396 с.
• РыбасС.,ГенералКутепов. – Москва: “Олма-пресс”, – 350 с.
• Симонян М., Армянская диаспора Северо-Западного Кавказа: формирование, конфессиональный облик, взаимоотношения с властью, общественными и религиозными объединениями (конец XVIII – конец XX века), диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук по специальности 07.00.02, Краснодар, 2003. – 159 с.
• Слободин В., Белое движение в годы гражданской войны в России (1917–1922 гг.). – Москва: “МЮИ МВД России”, 1996. – 80 с.
• Цуциев А., Атлас этнополитической истории Кавказа (1774-2004). – Москва: Издательство “Европа”, 2006. – 128 с.
• Шнайдер В., Советское нациестроительство на Северном Кавказе (1917 – конец 1950-х гг.): Закономерности и противоречия. – Армавир: “Редакционно-издательский центр АГПУ”, 2007. – 416 с.

4. Մամուլ

/Հայերեն/

• «Աշխատավոր», Թիֆլիս, 1918, օգոստոսի 6, N 100, սեպտեմբերի 15, N 133, հոկտեմբերի 16, N 157, հոկտեմբերի 30, N 169, նոյեմբերի 9:
• «Ժողովուրդի ձայն», Թիֆլիս, 1918, նոյեմբերի 16, N 62, 1919, փետրվարի 26, N 43:
• «Խորհրդային Հայաստան», Երևան, 1926, մարտի 26, N 72:
• «Կարմիր աստղ», Եկատերինոդար, 1920, սեպտեմբերի 26, N 12, դեկտեմբերի 30, N 38:
• «Մշակ», Թիֆլիս, 1919, փետրվարի 27, N 45, մարտի 1, N 46:
• «Հորիզոն», Թիֆլիս, 1918, օգոստոսի 16, N 161, օգոստոսի 17, N 162, սեպտեմբերի 4, N 176, սեպտեմբերի 24, N 192, սեպտեմբերի 29, N 197, նոյեմբերի 1, N 224:

/Ռուսերեն/

• «Борьба», Тифлис, 1918, օգոստոսի 4, N 135, օգոստոսի 8, N 138, օգոստոսի 13, N 142, 1919, մարտի 27, N 69, ապրիլի 13, N 83:
• «Кавказское слово», Тифлис, 1918, նոյեմբերի 21, N 252: